Dunnett Testi Nedir?

Dunnett Testi, istatistiksel analizlerde ANOVA testinden sonra sıklıkla kullanılan bir post-hoc testidir. Bir tane kontrol grubu ile, birden fazla kontrol grubu arasındaki farkları değerlendirmek için tasarlanmış güçlü bir yöntemdir. Deneyimizde bir kontrol grubunu referans alarak diğer deneysel grupların bu kontrole kıyasla anlamlı farklılıklar gösterip göstermediğini belirlemek istediğimizde Dunnett Testi kullanmamız uygundur.

Dunnett Testi, çoklu karşılaştırmalar sırasında ortaya çıkabilecek Tip I hata oranını kontrol altında tutarken, karşılaştırmaların istatistiksel gücünü korumasına olanak tanır. Bu yazımızda, Dunnett Testi’nin temel prensiplerini, kullanım alanlarını ve uygulama adımlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Dunnett Testi Nedir?

Dunnett Testi, varyans analizi (ANOVA) sonrasında yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden biridir ve özellikle birden fazla deneysel grubun bir kontrol grubuyla karşılaştırıldığı durumlarda kullanılır. Bu test, her bir deneysel grubun kontrol grubuna kıyasla istatistiksel olarak anlamlı bir fark gösterip göstermediğini belirlemeye odaklanır. Dunnett Testi’nin temel amacı, çoklu karşılaştırmalar sırasında ortaya çıkabilecek tip I hata oranını (yanlış pozitif sonuç) kontrol altında tutmaktır. Bu bağlamda, test aynı anda yapılan tüm karşılaştırmalar için tekil testlere göre daha güvenilir sonuçlar sunar. Test, her bir deneysel grup ile kontrol grubu arasındaki farkın standart hata birimleri cinsinden ne kadar büyük olduğunu değerlendiren bir t-testi yaklaşımını benimser ve kritik değerler kullanarak hipotezleri test eder.

Dunnett Testi’nin uygulanabilmesi için öncelikle verilerin normal dağılıma uygun olması ve varyansların homojenliği gibi istatistiksel varsayımların sağlanması gerekmektedir. Test sürecinde, sıfır hipotezi (H₀) her bir deneysel grup ile kontrol grubu arasında fark olmadığı şeklinde tanımlanırken, alternatif hipotez (H₁) ise en az bir deneysel grubun kontrol grubundan farklı olduğunu belirtir.

Dunnett post-hoc testinin avantajlarından biri, sadece kontrol grubuyla yapılan karşılaştırmalar için optimize edilmiş olmasıdır; bu sayede gereksiz karşılaştırmaların önüne geçilir ve analiz daha odaklı hale gelir. Bu da Tip I hata seviyesinin doğal olarak düşük olmasını sağlarken, Tip II hata seviyesinin Bonferroni Testi veya Scheffé Testi’ndeki gibi yüksek olmamasını sağlar.

SPSS’te Dunnett Testi Nasıl Yapılır?

SPSS’te Dunnett Testi yapmayı bir örnek üzerinden göstereceğim. 5 farklı meslek arasında Empati seviyesi bakımından fark olup olmadığını ANOVA analizi ile inceledikten sonra post-hoc testi olarak Dunnett Testi yapıyoruz bu örnekte.

Bağımsız değişkenimiz 5 kategoriye sahip: 1 = öğretmen, 2 = yönetici, 3 = yönetici yardımcısı, 4 = denetçi, 5 = denetçi yardımcısı.

SPSS’te ANOVA penceresine geldikten sonra, bağımsız ve bağımlı değişkenleri yerlerine yerleştirdikten sonra “Post Hoc” butonuna basıyoruz. Sonra bağımlı değişkenimizi soldaki kutudan sağdakine atıyoruz. Sonra da aşağıda Dunnett seçeneğini işaretliyoruz. Bu noktada birkaç seçim daha yapmamız gerekiyor:

• Control Bölümü

  • SPSS’te Dunnett testi yaparken Control Category bölümündeki “Last” veya “First” seçenekleri, bağımsız değişkenimizin kategorilerinden hangisinin kontrol grubu olarak kabul edileceğini belirler. Bizim örneğimizde bağımsız değişken 5 kategorili: öğretmen, yönetici, yönetici yardımcısı, denetçi, ve denetçi yardımcısı. Eğer “Last” seçeneğini işaretlerseniz, kontrol grubu olarak son kategori (denetçi yardımcısı) kabul edilir. Eğer “First” seçeneğini seçerseniz, ilk kategori (öğretmen) kontrol grubu olarak seçilir.
    • Last: Son kategoriyi (örneğin, 5 = denetçi yardımcısı) kontrol grubu yapar.
    • First: İlk kategoriyi (örneğin, 1 = öğretmen) kontrol grubu yapar.

• Test Bölümü:

  1. 2-sided (İki yönlü test): Bu seçenek, hem kontrol grubundan büyük hem de küçük olma durumlarını test eder. Yani bağımsız değişkenin her iki yönde de fark olup olmadığını kontrol eder. İki yönlü test, herhangi bir kategorinin kontrol grubundan hem düşük hem yüksek olup olmadığını test eder.
  2. < Control (Kontrolden küçük): Bu seçenek, her bir kategorinin kontrol grubundan küçük olup olmadığını test eder. Eğer hipoteziniz, bağımsız değişkenin belirli kategorilerinin kontrol grubundan daha küçük olduğunu söylüyorsa bu testi seçebilirsiniz.
  3. Control (Kontrolden büyük): Bu seçenek, her bir kategorinin kontrol grubundan büyük olup olmadığını test eder. Eğer hipoteziniz, belirli kategorilerin kontrol grubundan daha büyük olacağını öngörüyorsa bu testi seçersiniz.
     Genelde Tip I hata riskini azaltmak amacıyla, “2-sided test” seçilir.

     Ben ayrıca bu testte kontrol grubunu Öğretmen olarak ayarlamak amacıyla Control Category’i “First” seçiyorum.

Analizi başlatabiliriz artık.

Dunnett testi yorumlama işi oldukça kısa ve basittir. SPSS’te Dunnett testi yaptıktan sonra önümüze gelen tablolardan Multiple Comparisons başlıklı olana bakmalıyız. Buradaki Sig. değerlerine bakıyoruz. Bu p değerini gösterir.

Mesela aşağıdaki örnekte;

• Yönetici ile öğretmen arasındaki fark anlamsız (p = 0.063).
• Yönetici yardımcısı ile öğretmen arasındaki fark anlamsız (p < 0.001).
• Eğitim denetçisi ile öğretmen arasındaki fark anlamsız (p = 0.634).
• Eğitim denetçisi yardımcısı ile öğretmen arasındaki fark anlamsız (p = 0.003).

Dunnett Testi ile Diğer Post-Hoc Testleri Arasındaki Farklar

Dunnett Testi, özellikle birçok tedavi grubunu yalnızca bir kontrol grubu ile karşılaştırmak için tasarlanmışken, diğer post-hoc testler tüm olası grup çiftleri arasında karşılaştırmalar yapmayı hedefler. Tukey HSD, tüm çift karşılaştırmalarını yapar ve grup büyüklükleri eşitse önerilir. Bonferroni düzeltmesi, yapılan karşılaştırma sayısına göre anlamlılık düzeyini ayarlayarak tip I hatayı kontrol eder, ancak fazla konservatif olabilir. Scheffé yöntemi ise herhangi bir lineer kontrastı test edebilir, bu nedenle en esnek olanıdır, ancak en düşük güce sahiptir. Dunnett Testi, sadece kontrol ile yapılan karşılaştırmalar için odaklandığından daha güçlü ve daha etkilidir.

Dunnett Testi Ne Zaman Tercih Edilmeli?

Yukarıda da bahsettiğim gibi, Dunnett Testi, birden fazla tedavi grubunu tek bir kontrol grubu ile karşılaştırmak istediğiniz durumlarda tercih edilmelidir. Özellikle, araştırma amacı her bir tedavi grubunun kontrol grubuna kıyasla farklılık gösterip göstermediğini belirlemek olduğunda en uygun test Dunnett Testi’dir.

Diğer post-hoc testlerin aksine, Dunnett Testi yalnızca kontrol grubuna yönelik karşılaştırmalar yapar, bu da daha az karşılaştırma gerektirdiği için tip I hatayı kontrol ederken daha fazla istatistiksel güç sağlar. Örneğin, bir ilaç çalışmasında farklı dozların etkisi tek bir plasebo grubu ile kıyaslanıyorsa, Dunnett Testi bu karşılaştırmaları en doğru şekilde yapmanıza olanak tanır.